کسی زمانے میں چمنیوں کا شہر کہلوانے والا فیصل آباد آج دینا بھر میں ٹیکسٹائل سٹی کے نام سے جانا جاتا ہے، اس کا اصل نام لائل پور تھا جو اس کو آباد کرنے والے انگریز گورنر سر چارلس جیمز لائل کے نام پر رکھا گیا تھا جسے ضیاء الحق کے زمانہ میں تبدیل کر کے سعودی فرماں روا فیصل بن عبد العزیز کے نام پر فیصل آباد کر دیا گیا ،اب بھی اس کے چاہنے والے اسے لائل پور کہنا ہی پسند کرتے ہیں مگر نئی نسل اس سے نا آشنا ہے۔ نصرت فتح علی خاں اور ارفع کریم کا یہ شہر اپنی صنعتی ترقی کی وجہ سے بہت اہمیت کا حامل ہے ، اسے ایشیا کا مانچسٹربھی کہا جاتا ہے ،کراچی اور لاہور کے بعد یہ پاکستان کا تیسرا بڑا شہر ہے،شہر فیصل آباد کی تاریخ ایک صدی پرانی ہے۔
آج سے کم و بیش 100 سال پہلے جھاڑیوں پر مشتمل یہ علاقہ مویشی پالنے والوں کا گڑھ تھا۔ 1892ء میں اسے جھنگ اور گوگیرہ برانچ نامی نہروں سے سیراب کیا جاتا تھا۔ 1895ء میں یہاں پہلا رہائشی علاقہ تعمیر ہوا، جس کا بنیادی مقصد یہاں ایک منڈی قائم کرنا تھا۔
ان دنوں شاہدرہ سے شورکوٹ اور سانگلہ ہل سے ٹوبہ ٹیک سنگھ کے مابین واقع اس علاقے کو ساندل بار کہا جاتا تھا۔ یہ علاقہ دریائے راوی اور دریائے چناب کے درمیان واقع دوآبہ رچنا کا اہم حصہ ہے۔ لائلپور شہر کے قیام سے پہلے یہاں پکا ماڑی نامی قدیم رہائشی علاقہ موجود تھا، یہ علاقہ لوئر چناب کالونی کا مرکز قرار پایا اور بعد ازاں اسے میونسپلٹی کا درجہ دے دیا گیا۔موجودہ ضلع فیصل آباد انیسویں صدی کے اوائل میں گوجرانوالہ، جھنگ اور ساہیوال کا حصہ ہوا کرتا تھا۔ جھنگ سے لاہور جانے والے کارواں یہاں پڑاؤ کرتے۔ اس زمانے کے انگریز سیاح اسے ایک شہر بنانا چاہتے تھے۔
فیصل آباد انیسویں صدی کے اوائل میں گوجرانوالہ،جھنگ اور ساہیوال کا حصہ ہوا کرتا تھا،لاہور جانے کے لئے تمام تاجر اور سیاح یہاں پڑا کرتے تھے،آہستہ آہستہ اس کی اہمیت بڑھتی گئی اور اس بڑھتی ہوئی اہمیت کا اندازہ ایک سیاح انگریز کو بہتر طور پر ہوا تو اس نے اِس شہر کو بنانے کی کوشش شروع کر دی۔
اس کا نمونہ کیپٹن پوہم ینگ نے برطانیہ کے جھنڈے یونین جیک کی طرز پر ڈیزائن کیا۔ جھنڈے پر بنی آٹھ لکیروں کو ظاہر کرنے کے لے آٹھ بازار بنائے گئے اور ان کے عین وسط میں ایک بہت بڑا کلاک ٹاور تعمیر کیا گیا ،ان بازاروں کو بڑے عمدہ فنِ تعمیر سے تیار کیا گیا، انگریزوں کا یہ کہنا تھا کہ وہ لائلپور کے آٹھ بازاروں کی صورت میں اپنی شناخت، برطانوی پرچم (یونین جیک) ہمیشہ کے لئے اس خطے میں امر کر کے جا رہے ہیں.
قیام پاکستان کے بعد شہر فیصل آباد میں آہستہ آہستہ انڈسٹریل کاموں کا آغاز ہوتا گیا اور ملحقہ علاقوں میں سے لوگ شہر کی طرف آنا شروع ہو گئے۔1985میں اس شہر کوڈویژن کا درجہ دے دیا گیا۔۔
ایس شہر دے اک قدیم پنڈ "بابے دی بیر" بارے تہانوں جانکاری دے رہے آں ۔۔
۔۔ چک 87 گ ب "بابے دی بیر ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
۔چک نمبر 87 گوگیرہ برانچ نال منسلک ایس پنڈ نوں عرفِ عام وچ ’’بابے دی بیر ‘‘ اکھیا جاندا اے ۔ ایس دا اصل نام ’’رابرٹ آباد‘‘ اے جیہڑا شاید کسے انگریز ڈپٹی کمشنر دے ناں اتے اوس ویلے دے آباد کاراں نے رکھیا ہووے گا مگر چونکہ ایتھے دس مربع اراضی سکھاں دے گوردوارہ "بابے دی بیر " دے ناں تے وقف اے ۔ ایس لئی ایس پنڈ نوں وی عامۃ الناس وچ بابے دی بیر دے نام نال پکاریا جاندا اے ۔سرکاری ریکارڈ وچ یاں شناختی کارڈاں اتے " رئیس آباد" لکھیا جاندا اے ۔جد کہ کدھرے وی عام بول چال یاں نال دے پنڈاں وچ " رئیس آباد" نام توں کوئی جانو نہیں اے ۔۔۔
بابے دی بیر دے ناں اتے سکھاں دے کئی اک مشہور گوردوارے ہن وی موجود ہین ۔ جنہاں وچوں اک سیالکوٹ وچ اے تے دوجا جیہڑا سب توں قدیم اے اوہ مشرقی پنجاب بمقام سلطان پور لودھی ریاست کپور تھلہ وچ اے ۔ سکھاں دی تاریخ دے مطابق باباگورونانک نے دریائے بین سیاہ دے کنارے اشنان کردیاں ہویاں اپنی مسواک جیہڑی کہ بیری دے درخت دی سی اوتھے رکھ دتی جیہڑی زمانہ گزرن دے نال نال ودھ کے ’’بیری‘‘ دے اک تناور رکھ دی شکل اختیار کر گئی تے سکھاں نے اوتھے بیر صاحب دے ناں اوتے اک گوردوارہ تعمیر کر دتا ۔ جیتھے آج وی سِکھ دھرم دے لوگ زیارت لئی جاندے نیں تے کئی دولت مند سکھ لوکاں نے اُس گوردوارہ دی دیکھ بھال لئی متعدد قطعہ اراضی گوردوارہ دے ناں وقف کر دتی سی لیکن آج کل سرکاری اندراج دے مطابق ایس پنڈ دا ناں " رئیس آباد " لکھیا جاندا اے جیہڑا صرف قومی شناختی کارڈاں اتے ہی اندراج ملدا اے ۔
چک نمبر87 گ ب (براہ ڈجکوٹ) وچ دس مربع اراضی وی ایسے رواج کا اک حصہ اے ۔ بابے دی بیر دی کل اراضی 37مربع جات اتے مشتمل اہے۔ ایہہ پنڈ تحصیل تے ضلع فیصل آباد وچ واقع اے ۔۔۔ایس گاؤں دی اراضی نوں لوئر چناب توں نکلنے والی گوگیرہ برانچ دا نہری پانی سیراب کردا اے ۔ ایسے لئی ایس پنڈ نوں GB یا گ ب آکھیا جاندا اے ۔ایہہ نہر صوبہ پنجاب دے دو ضلعیاں فیصل آباد(لائل پور) تے ٹوبہ ٹیک سنگھ دی اراضی نوں سیراب کردی اے ۔ایس نہر دی کل لمبائی 85 میل۔ یعنی 135 کلو میٹر اے ۔۔ایس دی تعمیر تے کھدائی 1865ع وچ شروع ہوئی سی ۔
ایس پنڈ دی شناخت بنن والے نامی گرامی سپتراں وچوں رانا محمّد گلزار خان کپور تھلوی ہوراں دا نام بہت اچیرا تے نمایاں اے جنہاں اپنی حیاتی وچ کالم نگاری تے افسانہ نگاری راہیں چوکھا نام کمایا تے اوہ ایس پنڈ وچ ای آسودہ خاک نیں ۔۔۔۔ جگ دھمے اردو تے پنجابی دےقادر الکلام شاعر نور محمّد نور کپور تھلوی ہوراں دا شمار اچ کوٹی شاعراں وچ ہوندا اے جنہاں دے اردو تے پنجابی دے چار مجموعہ کلام چھپ چکے نیں تے اونہاں دی شخصیت تے فن اتے ایم فل سطح دا مقالہ وی لکھیا جا چکیا اے۔۔۔جناب نور محمّد نور کپور تھلوی دے پتر میجر ڈاکٹر محمّد اسلم ہوری ایس پنڈ دے ایس ویلے تائیں پہلے تے آخری " ایم بی بی ایس" ڈاکٹر سن جیہڑے پاکستان آرمی وچ میجر دے آچے رینک تیکر پہنچے اگر اونہاں دا دل دے عارضے پاروں "بائی پاس" آپریشن نہ ہویا ہوندا تے اونہاں نے ترقی دیاں بہت منزلاں طے کر لینیاں سن ۔۔۔۔ایس پنڈ وچ ہن تائیں رانا محمّد حیات خان دے پتر رانا محمّد انوار خان مرحوم ہوری اکلے ٹیکسٹائل انجینیئر ہوئے نیں ۔۔اینہاں توں پہلاں تے اونہاں دی وفات مگروں کوئی وی ٹیکسٹائل انجینیئر نہیں بن سکیا ۔۔۔۔۔ پنڈ دی سر کڈھویں سماجی شخصیت رانا افتخار احمد تے رانا عامر گلزار ہوراں چارٹرڈ اکاؤنٹنٹ دی ڈگری حاصل کر کے پنڈ دا نام روشن کیتا اے ۔۔۔رانا افتخار احمد ہوری فیصل آباد دے اک وڈے ٹیکسٹائل گروپ وچ 30 ورہے توں ودھ جنرل مینجر دے عہدے اتے فائض رہے ۔۔ہن رانا افتخار احمد ہوری خود اپنیاں مختلف شعبیاں دیاں تن انڈسٹریاں دے مالک نیں ۔۔۔۔۔۔قانون دے شعبہ وچ پنڈ دے تن فرزنداں رانا اخلاق احمد ، رانا افتخار احمد تے کیپٹن محمّد اکرم ہوراں نے قانون دی ڈگری حاصل کیتی تے اوہ ہائی کورٹ دے اک منجھے ہوۓ وکیلاں دی حیثیت نال پنڈ دی پچھان نیں ۔۔۔۔۔محکمہ پولیس وچ اسسٹنٹ ڈائریکٹر دے عہدے تیک پہنچن والے ایس پنڈ دے فرزند رانا ذوالفقار احمد نمبردار ہوراں دا نام بہت نمایاں اے ۔ محکمہ واپڈا وچ ایس پنڈ دے اک سپتر اصغر علی جٹ حصاریہ " ایس ڈی اؤ" دے عہدے تیک آپڑے ۔۔۔۔۔ٹرانسپورٹ دے شعبہ وچ پنڈ دے اک سوہجوان رانا محمّد احمد خاں نے ونڈ مگروں اوس ویلے اپنی ذاتی بس نمبری 4414 خریدی جدوں بس خریدنا کسے عام بندے دے وسوں باہر سی۔انج اونہاں پنڈ دے وسنیکاں نوں شادی ویاہ دے موقعیاں تےمفت سفری سہولتاں راہیں انسانی خدمت دی وڈی مثال قائم کیتی۔ ۔۔۔۔ پاکستان شیپنگ کارپوریشن دے وچ بطور کپتان چالیس سال اپنی شاندار خدمات سر انجام دیون والے ایس پنڈ دے فرزند کیپٹن محمد اکرم خان دا تعلق وی ایسے پنڈ نال اے ۔۔۔۔۔۔۔چھے کتاباں دے مصنف شاعر تے ادیب ڈاکٹر اظہار احمد گلزار ہوری ایس پنڈ دے پہلے تے ہن تیک دے آخری "پی ایچ- ڈی" ڈاکٹر نیں ۔۔۔۔ڈاکٹر اظہار احمد گلزار ہوراں اپنیاں تحریراں ، کالم تے بطور صداکار اپنے ریڈیو پروگراماں راہیں اپنے پنڈ نوں شہرت تیک اپڑایا تے ایس پنڈ نوں خاص پچھان دتی ۔۔۔۔۔۔۔ایس پنڈ دے اک فرزند رانا ذوالفقاراحمد خان نے سیاست دے شعبہ وچ پورے ضلع فیصل آباد دا " وائس چیئرمین ڈسٹرکٹ کونسل فیصل آباد" بن کے اپنے پنڈ دا نام نمایاں کیتا ۔۔۔۔۔۔۔رانا شہباز احمد منظور تے لالہ وقار عظیم نے سوشل میڈیا ایکٹیوسٹ ہون راہیں بھرواں کردار ادا کر کے پنڈ دے جیدار سپتر ہون دا حق ادا کیتا اے ۔۔۔۔ایسے طراں پنڈ دے اک ہور پتر جاوید پیا نے اک پرائیویٹ چائنا کمپنی "Tains" راہیں سب توں وڈا انعام جت کے ایس کمپنی دا سب توں وڈا عہدہ حاصل کر کے آل دوال دے پنڈاں وچ دھوم مچا دتی۔۔۔۔۔۔ایس پنڈ دے اک فرزند پاک فوج وچ صوبےدار دا عہدہ حاصل کرن والا رانا منظور احمد مرحوم ہور وی ترقی کردا جے اوس نوں جوانی وچ موت نہ آوندی ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ایہہ سارے ذکر جوگ لوک ایس پنڈ دے اوہ چمکدے ستارے نیں جنہاں ایس پنڈ دی شان ، بان ، آن لئی آپنیاں خدمتاں پیش کیتیاں ۔۔۔انج تے ہر وسنیک ای پنڈ دا چمکدا ستارہ اے ۔۔۔جیہڑا اپنے اپنے رنگ تے انگ وچ روشنی کر رہے نیں۔
گوگیرہ برانچ نہر دا سفر ۔۔۔۔۔۔
ہیڈ خانکی دریائے چناب تے واقع ضلع گجرانوالہ وچ اک ہیڈ ورکس اے جیس دی تعمیر ١٨٨٩ نوں ہوئی سی تے ایہہ پاکستان دا سب توں پرانا ہیڈ ورکس اے۔ خانکی ہیڈ ورکس لوئر چناب کینال نوں زرعی پانی تقسیم کردا اے۔ ۔۔خانکی ہیڈ ورکس برطانوی راج وچ 1889 وچ بنیا سی ۔ایہہ پاکستان دا سب توں پرانا ہیڈ ورکس اے ۔ایہہ آبپاشی تے سیلاب توں بچاؤ واسطے استعمال کیتا جاندا اے۔ ۔۔
دریائے چناب دے مقام تے تعمیر ہون ویلے خانکی بیراج توں نکلن والی لوئر چناب کینال تے ہیڈ ریگولیٹر بنایا گیا اے ۔ایہہ جدید ہیڈ ریگولیٹر کل چھے دریاں تے مشتمل اے۔ ۔تے ایس دا ہیڈرالک گیٹ کافی چوڑا تے لمبا اے ۔ایشائی ترقیاتی بینک دی مالی معاونت نال ایس نویں خانکی بیراج نوں وزیر آباد وچ تعمیر کیتا گیا اے۔ ۔ایس دی تعمیر 2013 توں 2017 وچکار مکمل ہوئی ۔۔۔وزیر آباد دے دریائے چناب اتے قائم ہون والے نویں ہیڈ ریگولیٹر نوں پچھلے چند سال پہلاں چالو کیتا گیا اے ۔۔۔ایس نویں ہیڈ ریگولٹر نے 125 سال پرانے ہیڈ ریگولیٹر دی تھاں لئی اے ۔ایس ریگولیٹر توں پندرہ ہزار کیوسک پانی نہر وچ چھڈن دی گنجائش موجود اے ۔۔۔نویں ہیڈ ریگولیٹر نوں موجودہ لوئر چناب کینال نوں ملاون لئی پنج ہزار فٹ لمبی نہر وی کھودی گئی اے۔ ۔جیہڑی 5-1 کلو میٹر دور جا کے لوئر چناب کینال نال جا ملدی اے۔ ۔۔۔۔۔نویں ہیڈ خانکی بیراج دی تعمیر توں ایس نہر دے ذریعے اٹھ ضلعیاں گجرانوالا ، حافظ آباد ،شیخوپورہ ،ننکانہ صاحب ،فیصل آباد ، چنیوٹ ،جھنگ، تے ٹوبہ ٹیک سنگھ دی گھٹ و گھٹ 30 لکھ ایکڑ توں بوہتی اراضی نوں پانی پہنچایا جاندا اے۔ ہیڈ خانکی چوں نکلن والی لوئر چناب فیصل آباد ،ٹوبہ ٹیک سنگھ ،جھنگ ،چنیوٹ _دے اضلاع نوں پانی دی فراہمی ہوندی اے جد کے آپر چناب چوں سیالکوٹ ،گوجرانوالہ ،لاہور ،شیخوپورہ تے ننکانہ صاحب نوں پانی فراہم کیتا جاندا اے ۔۔۔۔۔۔۔
نہر گوگیرہ برانچ ۔۔۔ ایہہ اپر چناب چوں نکلدی ہوئی ٹوبہ ٹیک سنگھ دے بھاگٹ بنگلہ تے اپڑ کے اختتام پذیر ہو جاندی اے ۔۔تے ایتھے ای راجباہ کیکھاں راجباہ ، راجباہ ڈھاباں والا 2,1...شورکوٹ مائنز _ تے راجباہ بھون دو عدد نکلدے نیں۔ ۔۔۔۔۔تے ایہہ نہر گوگیرہ برانچ دی آخیری حد اے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ۔
۔۔یاں ۔۔ ۔ برصغیر دی ونڈ مگروں جدوں نویں نویں آباد کاری ہوئی تے لوکاں دے حالات بہت ماڑے سن۔ کچے گھراں تے ڈھاریاں وچ لوکاں دی گزر بسر ہوندی سی۔ ۔واہی بیجی دے واسطے ہل پنجالی تے بیل بلداں توں کم لتا جاندا سی بد قسمتی نال ایہہ پنڈ راجباہ خانوانہ توں نکلن والے کھال دی ٹیل اتے واقع اے ۔ایس ٹیل چوں ابتدائی دور وچ تن کھال نکلدے سن ۔۔جنہاں وچوں دو اگلے پنڈ 88 گ ب روڑا نوں نکل جاندے سن جنہاں وچوں اک روڑے دے حکیم میاں محمّد صدیق تے عارف حسین دے مرببعاں ول مڑ جاندے سن تے دوجا ایسے پنڈ دیاں آخیری پیلیاں نوں سیراب کر دا سی ۔اونہاں نے 88 گ ب دے کھالیاں چوں بھل کڈھ کڈھ کے ایناں کو اوچا کر لیا سی پئی ایہدے کھالیاں دی اونچائی گھٹ و گھٹ دس فٹ اچے ہو گئی سی ہن ایس پنڈ والیاں نے ایس موگے توں نہری پانی کٹوا کے کسے ہور پنڈ راہیں موگا منظور کروا لیا اے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔تے ایس پنڈ چوں نکلن والا کھال ۔۔۔وزیر خان ،غوث خان ،جانی خان دیاں پیلیاں توں ہوندا ہویا چودھری محمّد بخش دے امباں دے باغ تے رانا مہنگے خان دیاں پیلیاں دے نال دی لنگھدا ہویا عزیز خان ، جیون خان، دیاں پیلیاں دے نال نال اٹھکھلیاں کھاندا ہویا رشید احمد جوش ،رانا محمّد احمد ، بابا سندھی خان ،حکیم محمّد افضل خان تے رانا خورشید احمد دی اراضی توں اپنا سفر جاری رکھدے ہویاں ۔دس مربع سرکاری آلاٹاں ول جا کے اؤتھے اپنا سفر ختم کر دیندا اے ۔
ایہہ پنڈ 87 گ ب ( بابے دی بیر) فیصل آباد (لائل پور) توں تقریباً 25کلومیٹر دی مسافت اتے جنوب دی سمت قصبہ ڈجکوٹ توں پنج کلو میٹر دے پندھ تے واقع اے۔ایہدے راہ وچ آون والے پنڈاں وچ پھرالا ، 88 گ ب روڑا تے ایس توں آگے نال دے پنڈاں وچ 86 گ ب گرالہ ، جگت پور ، بلاکی ، چوراسی ، ٹھونڈی ، نواں پنڈ ، لماں پنڈ خاص ذکر جوگ نیں ۔۔۔۔۔ ونڈ مگروں ایہہ پنڈ تھانہ ستیانہ نال ملحق ریہا مگر کجھ ورہے پہلاں ایہنوں تھانہ ڈجکوٹ نال ملحق کر دتا گیا ۔ ایہہ پنڈ بہت ساریاں بنیادی سہولتاں توں اجے تیک محروم چلیا آ ریہا اے جنہاں وچ بنیادی ہیلتھ سنٹر ، منڈیاں تے kکڑیاں دے ہائی اسکول ، جانوراں دا ہسپتال ، پین واسطے صاف پانی ، سوئی گیس تے انٹرنٹ دیاں سہولتاں وغیرہ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔
کسے زمانے وچ ایس پنڈ دے آل دوالے چار پھل دار باغ سن تے چار ای کچے (چھپڑ) سن ، جنہاں وچ اک وڈا باغ پنڈ دے سرپنچ چودھری محمد بخش مرحوم دا ساڑھے چار ایکڑ امباں دا قدیم باغ ایس پنڈ دی شناخت تے پچھان ہوندا سی ۔اک ویلا سی جدوں ایس تاریخی باغ وچ ہر قسم دے پھل۔ آڑو، لوکاٹ، سنگترہ، جامن، لیموں، کھٹی، کچنار، آموں دیاں مختلف قسماں ، کھجور، کیلہ وغیرہ وافر مقدار وچ پیدا ہوندے سن ۔۔ باغ اپنی زرخیزی تے خوب صورتی دی وجہ پاروں قرب و جوار دے پنڈاں وچ قابل ذکر تے مشہور سی ۔۔ دور دور توں لوگ مسافت کر کے ایتھے مختلف قسم دے پھل خریدن آوندے سن ۔ ۔ چودھری محمد بخش دا ایہہ قدیم باغ ’’بھائی کا باغ‘‘ دے نام توں مشہور سی ۔۔چودھری محمد بخش مرحوم عوامی خدمت تے رفاہ عامہ دے کماں لئی ہر دلعزیز شخصیت سی ۔ اس لیے چھوٹے وڈے ہر عمر دے لوگ انھاں نوں ’’بھائی ابا‘‘ دے نام توں مخاطب کردے سن ۔۔۔
تاریخ دی روشنی وچ ایس قدیم باغ دے اندرونی حصہ دے اک کونے وچ ایک کنواں (چھوٹی کھوئی) ہوندی سی جیس دی کندھ دے بنیرے توں سات آٹھ فٹ دی گہرائی وچ ایس دے مالک لالہ رگھبیر داس ایڈووکیٹ دے نام دی ایس دے سنگ بنیاد دے پتھر دا کتبہ لگیا ہویا سی تے اوس دے مالک لالہ رگھبیر داس دے ہاتھوں 1920ع وچ سنگ بنیاد دی تاریخ جلی حروف نال لکھی ہوئی سی ۔۔تے ہن ایس کھوئی دا نام ؤ نشان اکا مک گیا اے ۔آکھیا جاندا اے پئی لالہ رگھبیر داس دی ملکیت وچ تقریبا ست آٹھ مربع زرعی زمین سی جہڑی ٹیلاں توں شروع ہو کے 24 نمبر مربع تیکر پھیلی ہی سی ۔۔۔۔۔۔لالہ رگھبیر داس لاہور ہائی کورٹ دا ایک سینئر وکیل سی تے اوہ لاہور وچ ای رہندا سی تے اوہنے اپنے گماشتے اپنی اراضی زمیناں دی دیکھ بھال لئی رکھے ہوۓ سن ۔(راوی : کیپٹن محمّد اکرم ، فرزند : چودھری نور محمّد نور کپور تھلوی )۔
ونڈ ویلے ایس پنڈ چوں ہجرت کر کے ہندوستان جاون والے اک ٹبر دے اک نوجوان مان دیپ سنگھ نے ایس پنڈ 87 گ ب (بابے دی بیر) بارے میرے ایس پنڈ بارے تعارفی لیکھ نوں میرے فیس بک تے اچانک ویکھیا تے بے انتہا خوشی دے عالم وچ میرے نال رابطہ کیتا تے اپنے وڈکیاں دے ایس جدی پنڈ نال اپنی سانجھ دا دسیا ۔۔۔۔اونہاں دسیا پئی ونڈ توں پہلاں اونہاں دا آل پروار امرتسر توں گٹی تلاواں گیا تے اوتھوں پھیر اونہاں 87 جی ۔بی جا کے پکی وسوں کر لئی ۔۔ اونہاں دے وڈیاں موجب اونہاں نے دسیا پئی ایس پنڈ دے وچکار اک وڈا سارا کھوہ ہوندا سی جیہدے لاگے بیری دا اک وڈا رکھ سی ۔۔۔ایس ویلے کھوہ تے رکھ دونوں تاریخ نال اپنا سانگھا توڑ چکے نیں ۔۔پھیر مان دیپ سنگھ نے ایہہ وی دسیا پئی اونہاں دا زرعی رقبہ پنڈوں شمال والے پاسے سی۔ ۔تے اوس ویلے اونہاں دا گھر پنڈ دے مرکز وچ کھوہ دے بالکل نیڑے سی۔ ۔
راقم ( اظہار احمد گلزار) نے ایس سلسلے وچ اپنی والدہ صاحبہ جنہاں دی عمر ایس ویلے 75 ورہے دے نیڑے نیں اونہاں نال گل بات کیتی تے اونہاں نے بڑی سوچ وچار نال گویڑ لوندیاں ہویاں دسیا پئی ایناں والا گھر جیہڑا ایس ویلے مرحوم گجر خان دی اولاد دی ملکیت اے۔ ۔۔مان دیپ سنگھ نے دسیا کہ میرے تایا جی دسدے سن پئی اونہاں دے دادے سردار مکھن سنگھ دی ایس پنڈ وچ ڈھائی مربع زرعی زمین سی تے اونہاں دے چھے پتر سن جنہاں دے ناں سردار سنگھ پہلوان ،بارہ سنگھ پہلوان ،درشن سنگھ، بیعنت سنگھ(جنم 1935) ،جسونت سنگھ (جنم 1940)،تے اجیت سنگھ (جنم 1945).۔۔۔اوس ویلے پنڈ وچ اک ایناں دا گھر تے اک لالہ رگھبیر داس دا گھر پکے سن۔ ۔۔باقی سارا پنڈ کچا سی ۔۔۔۔۔( شکریہ : مان دیپ سنگھ ولد اجیت سنگھ ونڈ توں پہلوں دے وسنیک ۔۔۔۔موجودہ وسنیک پٹیالہ ، ہندوستان )۔
۔۔۔۔۔مان دیپ سنگھ نے دسیا پئی پنڈ دے مڈھ وچ لالا رگھبیر داس نے اپنیاں زمیناں دی دیکھ سانبھ اونہاں دا منشی حویلی رام کردا سی ۔۔۔۔
۔۔۔۔۔۔۔ سونا ونڈ دا ایہہ میرا وطن ساڈا مان تران۔۔۔۔ واہی بیجی دے نال جھمر پاوندے ساڈے گھبرو ۔۔۔ ساڈی ایہہ تہذیب تے ثقافت سانوں پیار محبت تے بھائی چارہ سکھاؤندی اے۔ پنجاب دی ایس سدا سہاگن دھرتی تے لوک محبتاں دے چاہوان نیں۔ ایتھے علم، ہنر، رسماں، لوک گیت،،لوک ناچ تے تہوار صدیاں توں مہکاں ونڈ دے آ رہے نیں۔ ساڈے صدیاں توں دریاواں دے کنڈیاں تے آباد قبیلیاں دے اپنے رہن سہن تے رسم و رواج نیں۔ ساٖڈے سوہنے دیس پنجاب دے کسان اپنے دیس دی مالی حالت سنوارن لئی ون سونیاں ٖٖفصلاں بیج دے نیں۔۔۔۔فیر اوہناں دیاں فصلاں اوہناں دی محنت دا مُل پاؤندیاں نیں تے اوہناں دی محنت دا رنگ لیاؤندیاں نیں۔تے کھیتاں وچ فصلاں سوہنے رنگ دیاں چنیاں لے کے ووہٹیاں بن جاندیاں نیں۔ تے ہر رُکھ اُتے بور ہیرے دیاں کنیاں وانگ لشکدا وکھالی دیندا اے۔ خاص طور تے بیری دے رُکھاں اُتے چمکدے نکے نکے بیر تاں نکے نکے ہیرے ای دسدے نیں۔
آج کل ساڈھے سوہنے دیس پنجاب وچ کنک دی فصل پک کے تیار ہوچکی اے۔ اللہ دی رحمت نال ایس واری بارشاں دا ویلے اُتے ہون تے توازن نال ہون پاروں ایدکیں کنکاں بڑیاں سوہنیاں ہویاں نیں۔پنجاب وچ واہڈی دی مکمل تیاری اے ۔لوکیں کنکاں وڈھن لئی دیس پنجاب وچ ونگار وی پاؤندے نیں۔ونگار اک دوجے نال رل کے کنک وڈھن دے عمل نوں آکھٰیا جاندا اے۔ایس طرح ونگار پاء کہ کنکاں وڈھن دا کم چھیتی مک جاندا اے۔ ایس توں وکھ چنگی فصل ہون پاروں ڈھول وجائے جاندے نیں۔دیگاں پکائیاں جاندیاں نیں۔ اج کل دیس پنجاب دے ہر بنے تے واہی وان اپنی فصل نوں سنبھالن لئی مصروف نیں ۔کنک دی واہڈٖی ویلے اہیناں خوبصورت رسماں دا کرنا ایس دیس دے واسیاں دا اپنا ای رہن سہن تے ثقافت اے۔ سجنو تے مترو! ۔۔۔۔ دیس پنجاب دیو وسنکیو۔۔۔ میں تہانوں دسنا چاہنا واں کہ تُسیں دیس پنجاب دے ایس رنگ نوں اپنے رنگ وچ رنگ لؤ۔
مترو! دیس پبجاب دے دیہی علاقیاں وچ اج کل بڑیاں رونقاں نیں۔۔ ہر پاسے واہڈی دا زور اے۔ہر پاسے بیریاں اُتے بیر لال لال ہیریاں موتیاں وانگوں چمک رہے نیں۔تے تُسیں ایس حسین ثقافت دا مزہ لین واسطے پنڈاں دا رخ کرو تے تسیں اپنے آپ نوں گھراں وچ محصور کرن دی بجائے جا کے واہی واناں نوں ودھایاں دیو جہڑے دن رات محنت کرکے ایتھے تیکر اپڑے کے اج کنک حاصل کیتی۔۔
ساٖڈھے سوہنے دیس پنجاب وچ کنکاں دی واڈھی مگروں پیلیا ں وچ کوٖٖڈی پاون دے مقابلے ہوندے نیں۔ پنڈاں دے گھبرو جوان ودھ چڑھ کے کوڈی وچ حصہ لیند ے نیں۔ ایس توں وکھ شام نوں پنڈ دے جوان تے بابے اک دارے وچ اکٹھے ہوجاندے نیں۔ دارا یاں چوپال اوس تھاں نوں آکھیا جاندا اے جہڑی سارے پنڈ والیاں دی سانجی ہووے۔ ایس دارے وچ سارے شاماں نوں رل کے بہہ جاندے نیں۔ تے فیر کوئی ایتھے ہیر دے بول سناؤندا اے تے کوئی مایے ، ٹپے گانا شروع کر دیندااے۔ سارے لوگ ایس دارے وچ اک دوجے دے نال دل دیاں گلاں کر دے نیں تے اک دوجے دے دل دیاں سن دے نیں تے اپنیاں سناؤندے نیں۔ انج سوہنے دیس پنجاب دے اوس امن بھرے ویلے دیاں یاداں تازہ ہوجاندیاں نیں جدوں محبت بھرے دور وچ محبتاں دے رشتے بہت گوڑھے ہوندے سی تے لوگ پیار محبت نال رہندے سی۔
واہڈی وڈھن توں وکھ پبجاب دے گھبرو جوان سارا سارا دن بھیڈاں بکریاں دے اجڑ چار دے نیں۔ اپنے ڈنگراں نوں پاون لئی پٹھے وڈھ دے نیں، کُتردے نیں تے اپنیاں گاواں مجاں دا دُودھ وی چوندے نیں۔یعنی پنڈاں وچ رہن والے سارے گھبرو جوان سارا دن سخت محنت کردے نیں جس پاروں ایہہ راتاں نوں میٹھی نیندر سوندے نیں۔ ایس طرح ایہناں نوں کوئی فکر نہیں ہوندا۔۔ میری سوہنے اللہ اگے دعا اے کہ میں دیس پنجاب دی جیہڑی فوٹو کھچی اے۔ ایتھے ایسے طراں ای ہر پاسے امن تے خوشیاں دا سماں ہوجاوے۔لوکاں نوں محنت دی عادت پووے اوہ دن رات اپنے دیس واسطے کم کرن۔ دیس وچ ہر پاسے امن رہوے لوکاں نوں لڑائی جھگڑے دنگے فساد بھلے رہن۔ ساری دنیا دے دکھ مک جاون تے بلاواں دور ہو جاون۔ لوگ امن دے میٹھے سائے ہیٹھاں خوشی خوشی حیاتی گزارن تے چائیں چائیں جگاں تائیں وسدے رہن۔ آمین۔۔۔۔ اجڑ چارن ،فصلاں وڈھن، گاواں مجاں چوون رات پوے تے تھکے ٹُٹے میٹھی نیندر سوون دور دلدر جگ دے ہوون دور ، بلائیں نسن امن دے میٹھے سائے ہیٹھاں جگ ہسدا وسدا رہوے ۔۔۔۔ دی ساڈا مان تران اے۔ ۔۔جہڑی جیوندیاں وی سکھ ونڈ دی اے ۔۔۔۔تے مرن مگروں وی اک ماں وانگوں انسان کو اپنی گود وچ سلا لیندی اے۔ ۔۔۔ایسے کارن ایہنوں " دھرتی ماں " یا " ماتا " وی آکھیا جاندا اے ۔۔۔۔۔۔۔
کھیت کھلیاناں نال اک مک ہون والے زمیندار کرسان جنہاں دی ساری زندگی اپنے کھیتاں وچ گزری ۔۔۔اوناں سارے محنتی کرساناں دے چہرے میرے ساہمنے آ کے کھلو گئے ۔۔۔۔اوناں محنت کرن والے کرساناں وچوں بابا مہنگے خاں ، رانا عدالت خان ، رانا خورشید احمد ، رانا عبد المجید خان ، رانا خوشی محمّد تھگلی ، رانا بیکھے خان ، رانا دلاور خاں ، جیون خان ،رشید احمد خان بدو پوندریا ،بابا خوشی محمّد الحمد ، محمّد شریف ارائیں ، نیامت خان۔، وزیر خان ، عنایت خان ، عباد جٹ ، مندھ خان،،فتح خان ، مختار احمد خان ،دیو جٹ ،عباد خان ،علی گوہر خان ،شفاعت علی حصاریہ ،دین محمّد ،وزیر خان، (خان پوری) ، گجر خان ، یاں چند اک ھور ۔۔۔۔ایناں زمینداراں دی ساری حیاتی مٹی چوں موتی تے ہیرے تلاش کردیاں لنگھ گئی ۔ ایناں زمینداراں نے اپنے پیشہ کھیتی باڑی دے نال نال اپنی زندگی نوں سکھالا کرن لئی اپنے ڈھیریاں تے گھراں ،حویلیاں وچ مال ڈنگر تے مویشی پال کے اپنی گزر بسر نوں آسان بنائی رکھیا ۔۔مجھاں ، گاواں ، بچھڑے ، بکرے بکریاں ،تے بھیڈاں پال کے اپنی ضرورت دے نال نال چوکھا زر مبادلہ وی کمایا ۔۔ہن ایناں دی تیجی نسل وچوں وی چکھے لوگ واہی بیجی نال منسلک نیں تے چند اک دی اولاد ایہہ جدی کاشتکاری دا پیشہ چھڈ چھڈا گئے نیں ۔۔۔۔ایس پنڈ 87 گ ب ( بابے دی بیر)وچ جیہڑے زمینداراں نوں سب توں ودھ زمین آلاٹ ہوئی سی اونہاں وچ رانا عبد المجید خان تے رانا عطا محمّد خان دے ناں سر فہرست نیں ۔۔
ایناں توں اڈ جیہڑے وسنیکاں نوں کافی ایکڑ زمین آلاٹ ہوئی سی لیکن اونہاں نے زندگی بھر خود کاشت کاری نہیں کیتی سگوں اپنی زمین نوں مزارعیاں یاں ادھارے دی بنیاد اتے کاشت کروا کے اپنی زندگی بسر کردے رہے۔ ۔۔ایس دا کارن ایہہ سی پئی اونہاں دی اولاد یاں تے ملازم پیشہ سن یاں دکانداری یاں کسے ہور کاروبار نال منسلک سن ۔۔۔۔۔۔گاؤں دے اجہے نمایاں زمینداراں وچ
چودھری محمّدبخش ،چودھری دلدار خان نمبردار ،رانا غلام ربانی _علی محمّد نمبر دار _حکیم محمّد افضل خان ،رانا چراغ خان، رانا محمّد احمد خان _بابا سندھی خان ،چودھری نیامت نمبردار ،تے کئی ہور شامل نیں۔
پنڈ دے تن نمبر دار سن جنہاں دے ناں رانا دلدار احمد نمبر دار ، رانا نیامت خان نمبر دار تے رانا علی محمّد نمبر دار سن۔ ۔ہن اینہاں دی تیسری نسل ایس نمبرداری نال منسلک اے ۔۔۔۔
پنڈ وچ اکو اک مسجد پنڈ دی سماجی تے رفاہی شخصیت رانا افتخار احمد نے اپنے والد گرامی معروف شاعر تے ادیب نور محمّد نور کپور تھلوی دی یاد وچ " جامعہ مسجد نور مدینہ " ونڈ توں مگروں بنی پرانی مسجد دی تعمیر ثانی کر کے 1999 وچ بنائی اے ۔۔ جیہڑی نال دے پنڈاں وچ اپنی خوبصورت بناوٹ تے 80 فٹ مینار والی مسجد مشہور ہو گئی اے ۔۔۔ ایس پنڈ وچ سارے وسنیک اکو مسلک حنفی بریلوی نال جڑے ہوۓ نیں۔ اکٹھیاں عیداں پڑھدے نیں ۔۔اک دوجے دے دوکھاں دے بھائیوال نیں ۔۔
ونڈ مگروں ایس پنڈ وچ 80 فیصد توں ودھ راجپوت برادری رہ رہی اے ۔اکثر راجپوت ضلع جالندھر توں ہجرت کر کے آئے ہوۓ نیں ۔۔۔۔۔دس باراں گھر جٹ برادری دے تے پنچ ست گجر برادری دے نیں ۔البتہ غیر کاشت کار کافی تعداد وچ ایس پنڈ وچ رہ رہے نیں ۔
۔۔۔پنڈ وچ چار میلے وی لگدے نیں جنہاں وچ سید خیر شاہ ، بابے شادی شاہ ، بابے دھکے شاہ تے بابے بگھے خاں دے سالانہ میلے ٹھیلے لگدے نیں ۔۔۔۔ ونڈ توں مگروں پنڈ دے ہر کونے وچ اک چھپڑ ہوندا سی انج پنڈ دیاں چونہہ گوٹھاں وچ چار چھپڑ سن جنہاں وچوں اکا دکا دو چھپڑاں دا نام نشان باقی اے ۔باقیاں تے واسنیکاں نے قبضہ کر لتا اے ۔۔۔۔چار ای وڈے بڑھ (بوڈھ) دے گھنے رکھ سن ۔جنہاں وچوں دو اجیہے وی اپنی شان و شوکت نال ٹھنڈا گھنا سایا ونڈے پے نیں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔پنڈ وچ بجلی تے پکیاں سڑکاں اسی دی دھائی توں بعد آئیاں نیں ۔۔۔۔۔۔ایس پنڈ نوں ونڈ مگروں تھانہ ستیانا نال منسلک کیتا گیا سی ۔۔۔۔
💦
زراعت نوں ملکی معیشت وچ ریڑھ دی ہڈی دی حثییت حاصل اے ۔اک اندازے موجب ملک دی کل پیداوار وچ زراعت دا 22 فیصد حصہ اے ۔پاکستان وچ پیدا ہون والی کپاس ،گندم ،گنا ، چاول دیاں فصلاں باہر دیاں منڈیاں وچ اک خاص اہمیت رکھدیاں نیں تے سوہنے دیس پاکستان نوں ایناں فصلاں توں چنگا زر مبادلہ حاصل ہوندا اے ۔۔چھوٹے کرساناں تے اوناں دیاں فصلاں نوں تحفظ دیون لئی خاص پالیسیاں بناؤن دی لوڑ اے ۔پیچھلے سمیاں وچ کرساناں دے مسلیاں ول کوئی خاص توجہ نہیں دتی گئی ۔۔جہدی وجہ توں دیہی علاقیاں وچ کرساناں اپنا پیشہ چھڈ کے وڈے شهراں وچ جا کے اپنی روزی روٹی کمانی شروع کر دتی سی ۔ایسے طراں ایس پنڈ 87 گ ب وچ وی بہت سارے کرساناں دی اولاد کھیتی باڑی نوں اکا چھڈ کے کوئی ہور کم کرن تے مجبور ہو گئی۔۔
" روٹی بندہ کھا جاندی اے "۔۔۔پنجابی دا ایہہ فقرہ سچ نظر آوندا اے جدوں اسیں کسان دی زندگی ول نظر دوڑاوندے واں تے ایہہ گل سچ لگدی اے ۔۔۔ماضی وچ وی شاید انج ای ہوندا ہووے پئی کوئی نہ کوئی کسان روٹی دی نظر ہو ریہا ہووے۔ ۔۔۔۔۔ہر لنگھدا دن ایناں محنتی تے جفاکش کساناں لئی نویں پریشانی لے کے آوندا اے ۔۔۔ساری حیاتی ہل چلاوندیاں لنگھ گئی ۔۔۔کنے دکھ تے تکلیف دی گل اے پئی اوہ کسان جیہڑے لوکاں لئی خوراک تے اجناس کاشت کر دے سن اوہ خود اپنے خاندان دی چنگی طراں کفالت وی نہیں کر سکدے ۔۔اونہاں دی اچھی تربیت نہیں کر سکدے۔ ۔نہ ای اپنے بالاں نوں معیاری تعلیم دلوا سکدے نیں ۔۔نہ ای چنگا علاج معالجہ کروا سکدے نیں۔ ۔۔۔۔۔روٹی جیہدے بغیر انسانی زندگی نہ ممکن اے ۔ایہدی کاشت کرن والا آج سماج وچ سب توں زیادہ
بدحال اے ۔۔۔ایس دے الٹ کپڑا تے مکان بناؤن والا سماج وچ وڈی کاروباری شخصیت تصور ہوندا اے ۔خورے زمانے نے کسان دی اہمیت تے قدر نوں بھلا دتا اے ۔۔۔ایس کرپٹ نظام وچ چھوٹے کسان دا ہمیشہ بھرکس ای نکلدا ریہا اے ۔جیہڑا آج وی اوسے رفتار نال جاری و ساری اے۔
جیس ملک دی خوشحالی دا اندازہ لاؤنا ہووے تے تسیں اوس ملک دی زراعت نوں ویکھو، یاں اوس ملک دے کساناں نوں۔۔۔۔جے ملک دا کسان خوشحال اے تسے سمجھو ، اوہ سارا ملک خوشحال اے، نہیں تے سمجھو سارا ملک ای خوشحال نہیں ۔۔۔۔۔۔۔۔
کسان۔۔۔ کیسا ہی موسم ہووے ، کیسے ہی حالات ہوون ، ایہہ کدے وی گبھراندا نہیں اے ۔۔اینوں ہفتہ یاں مہینہ وچ کوئی چھٹی نہیں ہوندی ۔۔ایتھوں تیکر پئی کسے خوشی غمی اتے وی کسان نوں کدے وی چھٹی نہیں ہوندی ۔۔
پاکستان دے قادر الکلام شاعر جناب نور محمّد نور کپور تھلوی دا تعلق وی ایسے پنڈ نال سی تے اوہ ایس پنڈ 87 گ ب وچ ای آسودہ خاک نیں ۔ایہہ بحیثیت شاعر تے انسان ہر لحاظ نال عظیم سن۔ نور محمد نور کپور تھلوی اِک دبستان سن۔ اپنی ذات وچ اوہ بڑے پُر ذوق انسان سن۔ اِک بہارستان سن جتھے بیٹھ جاندے، جتھے چلے جاندے، اوتھے ای میلہ لا لیندے، اوتھے اِی محفلاں تے انجمناں سجا لیندے۔ ملنسار‘ شفیق ، ہمدرد ، پُر خلوص ، مرنجاں مرنج ، ریا کاری تے وکھاوے توں پاک اِک مِٹے ہوئے انسان سن۔ اِک وسیع المطالعہ تے پُر مغز گل کتھ کرن والے سُوجھوان سن۔ اپنی بولی ، اپنی دھرتی تے اپنے دیس نال حدوں ودھ پیار تے عقیدت رکھدے سن۔ نہ سگوں اپنی ایس دھرتی پاکستان نال پیار کردے سن سگوں اپنی جمن بھوئیں نال وی ڈاڈھی عقیدت تے محبت دا دم بھردے سن۔۔جناب نور محمّد نور کپور تھلوی نے اپنی اردو تے پنجابی شاعری وچ اک پاسے محنت تے ادم دا ابدی پیغام دتا اے۔ ۔تے دوجے پاسے پنجاب دے وسیب دی جیوندی جاگدی تصویر پیش کیٹی اے۔ آکھدے نیں۔
بیبا کر محنت تے مان
ویهلے بہندے لوک ندان
جیہڑے گھر وچ ویهلے بہندے
جنے کهنے دے طعنے سہندے
کم نال اچی شان
بیبا! کر محنت تے مان
دب کے اپنی بھوں نوں واہ لے
بیج نویں تے کھاداں پا لے
بن کے جٹا شیر جوان
بیبا! کر محنت تے مان
نور محمّد نور کپور تھلوی دیاں بہت ساریاں نظماں وچ پنجاب ساہ لیندا تے ہسدا کھیڈ دا وکھالی دے ریہا اے ۔ایتھے دے لوکاں دے رسم رواج ،ریتاں رسماں تے خوشیاں غمیاں نوں بڑے ای خوبصورت انداز وچ پیش کیتا اے ۔اوہ پنجاب دے محنتی تے جفاکش ہیرو نوں محنت تے مان کرن دا حوصلہ دیندے نیں تے کم کرن والیاں نوں کمی کمین جیہے بھیھڑے لفظاں دی تھاں " شیر جوان "آکھ کے پکار دے نیں ۔اونہاں نوں پکھ اے پئی اونہاں شیر جواناں نال ای پنجاب دی زراعت ، صنعت تے معیشت مضبوط تے توانا اے ۔۔جیہڑے لوک ہتھاں تے ہتھ دھر کے بیٹھن دے عادی ہوندے نیں ۔۔سماج اونہاں نوں ویلے تے نادان دے لقب نال پکار دے نیں ۔۔۔نور کپور تھلوی خود ہتھیں کم کرن والے تے محنت تے یقین کرن والے ادہمی انسان سن جیہدی وجہ اوہ خود اک عام عھدے توں آعلیٰ عہدے تیک آپڑے سن۔۔اوپر پیش کیتی نظم وچ اوہ ساڈے وسیب لئی جیہڑے اکھر ورتدے نیں ۔اوہدے وچوں پنجاب اپنی پوری آب ؤ تاب نال ساہ لیندا نظریں آوندا اے ۔جیویں بھوں ،بیج ،کھاداں ،جنے کهنے پڑھ کے اونہاں دا اپنی دھرتی نال جڑت دا مضبوط تعلق نظر آوندا اے ۔۔۔۔۔۔۔۔ایسے طراں اوہ اپنی اک نظم " وساکھی " وچ گئے گواچے عہد دا منظر وکھاوندے نیں جدوں جٹ کرسان کنک دی واہڈی تے خوشی دے موقعے تے جشن دے ناں تے وساکھی میلہ مناوندے سن۔ ۔کسان اپنی سال بھر دی کمائی کنکاں دے واہڈھی ولے خوشیاں تے چاواں نال لڑیاں بھنگڑے پآؤندا اے کیوں جے اونوں محنت تے ادم دا پھل ملن والا اے ۔۔۔خوشی دے ایس موقعے تے اوہ " وساکھی میلہ " مناؤندا اے ۔۔نور محمّد نور کپور تھلوی دے اسلوب دی ایہو وڈی خوبی اے پئی اوہ اپنی نظم وچ اوہو سارے منظر اوس طراں پینٹ کر دے نیں پئی پڑھن والا آپے وی وساکھی میلے دا کوئی کردار محسوس کرن لگ پیندا اے ۔۔ایس نظم وچ
بوہل ،بھڑولے ،ڈھول ،بھیالی ،روڑی ،واڈھے _ کاڈھے ،پھگن ، ایہہ سارے اکھر پنجاب رہتل نال جڑت دی غمازی کر دے پے نیں نظم " وساکھی " دا سواد لو۔ ۔
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
کھیت نوں وا کے روڑی پائی
محنت کر کے جان سکائی
آخر گھڑی مبارک آئی
ترسدیاں سن جس نوں اکھیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
آج کرسان خوشی وچ آیا
جٹ نے ڈھول تے بھنگڑا پایا
کھیتوں بولھ کنک دا چایا
خرچیا مال ادائیاں پھکیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
تھاں تھاں میلے لگ پئے لگن
رن دے نخرے دل نوں ٹھگن
وسر گیا جیوں کٹیا پھگن
ہسدیاں نچدیاں گاؤندیاں جٹیاں
آئی وساکھی کنکاں پکیاں
نور واہی دی ریت نرالی
ایہہ ہے رب دے نال بھیالی
بھرے کدی یاں رہ جہے خالی
انج وی گلاں ہندیاں تکیاں
آئی وساکھی
کنکاں پکیاں
نور محمّد نور کپور تھلوی اپنے وسیب دا نباض اے ۔اوہنوں اپنے وسر دے وسیب دا ڈھڈا ہرکھ اے ۔جدوں اوہ اپنے پچوکڑ نوں ویکھدے نیں پئی لوک کھوہاں دا پانی پیندے سن ۔اوہناں نوں وگدے کھوہاں دی رونق چیتے آ رہی اے ۔لوک آج دے دور توں پہلاں مٹی دے گھڑیاں وچ پانی پیندے سن ۔پانی وی ٹھنڈا تے صحت افزا ہوندا سی ۔۔۔آج دے سائنسی دور نے بھاونویں فریجاں نوں ایجاد کر دتا اے ۔سہولتاں عام ہو گیاں نیں پڑ بیماریاں تے بے سکونی خورے کیوں ودہدی جا رہی اے۔ مٹی دے کٹوریاں وچ پانی پیندے سن تے مٹی دی ہانڈیاں وچ سالن پکائے جاندے سن جیہڑے اپنے اپنے صحت افزا ذائقے تے فایدیاں ولوں اپنی الگ حثییت رکھدے سن۔ ۔۔اجیہاں ریتاں رسماں نوں ویکھ کے اونہاں دا قلم چیک اٹھدا سی ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پینڈو لوک ہاں پنڈاں دے رہن والے
پالنہار ہاں وچھیاں کٹیاں دے
کھانے پکدے نیں ہانڈی وچ ساڈے
پانی پینے آں کوریاں مٹییاں دے
سانوں موم نہ کرن ملوک کڑیاں
قدر دان مڈھوں الھڑ جٹیاں دے
نور ہوا زمانے دی بدل گئی اے
پھر دے بھنڈ بن کے پتر بھٹیاں دے
ایس پنڈ چوں 1947ع نوں ہجرت کر جاون ویلے اوس ویلے دے سر کڈھویں وسنیک سردار مکھن سنگھ تے اونہاں دے پتر سردار سنگھ ، بارہ سنگھ ،درشن سنگھ، بیعنت سنگھ ، جسونت سنگھ تے اجیت سنگھ دوجے سکھ گھرانیاں وانگوں ہجرت توں مگروں پٹیالہ ہندوستان چلے جاوں والے ایس گھرانے دے اک نوجوان نال فیس بک دی وساطت نال 18/ اپریل 2020 ع نوں رابطہ ہویا ۔۔۔ 73 ورھے دے اک لمیرے پندھ مگروں اوس گھرانے دے اک 40 سالہ نوجوان مان دیپ سنگھ نے فیس بک تے ایس پنڈ دا تعارفی مضمون پڑھ کے میرے نال رابطہ کیتا ۔۔اونہاں دی گل بات وچ اک سوز ، درد تے چاہت دے ہزاراں سنیھے اکھاں وچوں ابل کے باہر آ رہے سن۔ ۔۔۔اوہدی آواز وچ ہزاراں رنگ مینوں ہزاراں میل دور بیٹھے وی دکھائی دے رہے سن ۔۔۔اوہنے گلوگیر آواز وچ دسیا پئی میرے باپو تے پاپا ( تایا ) نے مینوں میرے جدی پنڈ بارے پوری جانکاری دتی ہوئی سی ۔۔۔اوہنے دسیا پئی میرا باپو اسکول ٹیچر دی ملازمت توں ریٹایرڈ ہو چکیا اے۔ ۔۔جدوں میں اونہاں اپنے جدی پنڈ دے اک وسنیک نال رابطے بارے تے پنڈ دے پرانے رکھاں تے اپنہ آبائی مکان دیاں فوٹوواں وکھائیاں تے راقم نال کیتی گئی گل بات بارے دسیا ۔۔۔۔۔ تے گھلی گئی وڈیو وچ اتھرو اونہاں دیاں اکھیاں چوں ترپ ترپ وگن لگ پےتے وہ کنی دیر کجھ نہ بول سکے ۔۔۔۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔میں ( راقم: اظہار احمد گلزار ) سوچن لگ پیا پئی اپنی جنم بھومی نال ہر بندے نوں پیار تے اک عقیدت ہوندی اے۔ ۔۔۔جیہڑی سانوں سردار اجیت سنگھ ، سردار بیعنت سنگھ یاں اونہاں دی اگلی نسل مان دیپ سنگھ کول ٹھاٹھاں پئی مار دی نظریں آوندی اے۔ ۔۔۔۔۔
۔۔۔۔۔۔سب دا بھلا ۔۔۔ سب دی خیر ۔۔۔۔۔!!
|